Τουρκική Υπερεπέκταση και Αποσταθεροποίηση της Καυκασίας

 

Στις 27 Σεπτέμβρη αναζωπυρώθηκε ένας νέος αιματηρός γύρος της στρατιωτικής αναμέτρησης  Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο- Καραμπάχ με την άμεση εμπλοκή τούτη τη φορά της ερντογανικής Τουρκίας, ο οποίος κινδυνεύει να κλιμακωθεί σε έναν μεγάλο περιφερειακό πόλεμο.

 

Το παρελθόν

Τα «δόντια δράκοντα» της έντασης Αρμενίων και τουρκογενών Αζέρων έχουν σπαρθεί από παλιά:

-Aρχές του 19ου αιώνα η Τσαρική Ρωσία έλεγξε τη περιοχή κατόπιν πολέμου με το Ιράν τιθασεύοντας την εθνική αφύπνιση και αντιπαράθεση Αρμενίων και Αζέρων. 

-Αρχές του 20ου αιώνα στην, υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία, δυτική Αρμενία  συντελείται η Γενοκτονία των Αρμενίων. Το 2015 ξεκινούν μαζικές μετακινήσεις  ενώ θανατώνονται 1,5 εκατ. άνθρωποι αφήνοντας μια αθεράπευτη πληγή στην ιστορική μνήμη και τη συλλογική ψυχή αυτού του λαού.

- Μετά την μπολσεβίκικη επανάσταση η ανατολική Αρμενία ενσωματώθηκε στην Σοβιετική Ένωση. Στη φάση της προσέγγισης του Βλαντίμιρ Ουλιάνοφ -Λένιν με τον Κεμάλ Ατατούρκ η περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (με εθνοτική σύνθεση κυρίως Αρμενίους και λιγότερο Αζέρους) δόθηκε διοικητικά στο τουρκογενές Αζερμπαϊτζάν. Η στρατηγική του Ιωσήφ Τζουγκασβίλι – Στάλιν ευνοούσε την εθνική ετερογένεια εντός της ΕΣΣΔ ώστε να αποφευχθούν φυγόκεντρες αποσχιστικές τάσεις, όθεν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ απετέλεσε αυτόνομη περιοχή εντός του σοβιετικού Αζερμπαϊτζάν. Γενικότερα όλες σχεδόν οι δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης  (πλην Αρμενίας) ήταν σε κάποιο βαθμό δομές πολυεθνικές,  με τα σύνορα να έχουν τυπική αξία με βάση την κοσμοεικόνα της σοσιαλιστικής μετάβασης προς μια μετα-εθνική κοινότητα των σοβιετικών λαών.

- Η αποσύνθεση της ΕΣΣΔ άνοιξε τους «ασκούς του Αιόλου». Η παράλυση του ηγεμονικού  κομμουνιστικού κομματικο-πολιτικού κέντρου και η εξασθένιση του σοβιετικού οικοδομήματος,  επέτρεψε στις περιφέρειες την άνοδο των εθνοτικών διαδικασιών και κινημάτων ως μια καθυστερημένη εκδίπλωση της ίδιας της φυσικο-ιστορικής τάσης προς τη συγκρότηση αυτοτελών εθνοκρατικών μορφών και την εμφάνιση νέων χωρών. Κάτι που είχε ήδη συντελεστεί από καιρό στην ανεπτυγμένη καπιταλιστική δύση έστω κι αν εκεί το εθνικό ζήτημα δεν έχει επιλυθεί με τρόπο οριστικό αλλά υφίστανται πλείστοι θύλακες εθνοτικής καταπίεσης, διαμάχης και εμπλοκής. Στην περίοδο της «περεστρόικα»  η αποδυνάμωση της κομμουνιστικής ιδεολογίας επέφερε από τη μια την ακύρωση του «διεθνιστικού έργου» και από την άλλη την αναγέννηση των εθνικών ταυτοτήτων μέσα στα ρευστά πλέον ιστορικά και εδαφικά πλαίσια -  είτε με αμιγή είτε με μεικτή σύνθεση πληθυσμού – πυροδοτώντας εντατικά τις διαμάχες.

- Ήδη από το 1988, οι αρμενικές αρχές του Ναγκόρνο-Καραμπάχ  ζήτησαν από τη Μόσχα την ένταξη στην Αρμενία, αίτημα που απορρίφτηκε. Το συσσωρευμένο εύφλεκτο δυναμικό οδήγησε στον πλήρη πόλεμο του 1991 ανάμεσα στο ανεξάρτητο πλέον Αζερμπαϊτζάν και την ανακηρυχθείσα Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ υποστηριζόμενη από την Αρμενία, ο οποίος διήρκεσε μέχρι τον Μάιο του 1994 με 25 χιλ. νεκρούς και γύρω στο 1 εκατ. πρόσφυγες. Με ρωσική μεσολάβηση επήλθε εκεχειρία, με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ να έχει υπό την κυριαρχία του μια μεγαλύτερη περιοχή και εδαφική σύνδεση με Αρμενία και Ιράν.

-Έκτοτε η μεν Ρωσία υποστήριζε το status quo του αρμενικού ελέγχου της περιοχής και την de jure διοικητική παραμονή της (με επιστροφή πέντε εδαφικών σημείων) στο Αζερμπαϊτζάν. Το δε Αζερμπαϊτζάν -  διαμορφωμένο ως «κράτος-πελάτης» της Τουρκίας και του Ισραήλ - προβάλει ισχυρές προσδοκίες επανεγκατάστασης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ενόσω ΗΠΑ, ΕΕ, Ρωσία του αναγνωρίζουν νομικά δικαιώματα γεγονός που εκφράστηκε και σε τέσσερα ψηφίσματα (822/1993 , 853/1993 , 874/1993 , 884/1993) του Συμβούλιου Ασφαλείας ΟΗΕ. Ακόμα και η ίδια η Αρμενία μέχρι σήμερα δεν έχει αναγνωρίσει επισήμως τη Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αν και με βάση την τωρινή κρίση ο Πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν είπε πως ενδεχομένως να το πράξει.

-Αν και έχουν γίνει αρκετές ειρηνευτικές συνομιλίες μέσω της Ομάδας του Μινσκ και του ΟΑΣΕ ουδεμία συνθήκη υπογράφτηκε με τη διαμάχη να μην επιλύεται αλλά να παγιώνεται. Μέσα στην τριακονταετία οι ένοπλες συγκρούσεις συνεχίστηκαν με σοβαρότερες το 2014, το 2016 και τον Ιούλιο του 2020.

 

Το παρόν

Το καινούργιο δεδομένο στη παρούσα πολεμική σύρραξη είναι η συμπεριφορά της Τουρκίας η οποία - σε αντιδιαστολή με άλλους διεθνείς δρώντες που καλούν τις δυο πλευρές να διακόψουν τις εχθροπραξίες - η Άγκυρα εμπλέκεται ανοιχτά και καθοδηγεί το Μπακού να καταλάβει τα εδάφη της Δημοκρατίας του Αρτσάχ (Ναγκόρνο-Καραμπάχ) μέσω της στρατιωτικής ισχύος, την οποία η ίδια μαζί με το Ισραήλ  την έχουν ενισχύσει σημαντικά.  Έτσι ουσιαστικά πρόκειται για την ίδια την Τουρκία που δια του ελεγχομένου Αζερμπαϊτζάν επιτίθεται στην Αρμενία, με τον Ερντογάν - έχοντας την πλήρη υποστήριξη των κοινοβουλευτικών κομμάτων της Τουρκικής  Εθνοσυνέλευσης  (AKP, CHP, MHP, IYI ) και εξωκοινοβουλευτικών  όπως του πρώην μαοϊκού,νυν «ευρασιανιστή» (και αρνητή της Γενοκτονίας των Αρμενίων) Ντογού Περιντσέκ - να διακηρύσσει προς τον Αζέρο πρόεδρο Ιλάμ Αλίεφ: «Ένα έθνος, δύο κράτη».

Την ίδια στιγμή εκτός από τις πληροφορίες για συμμετοχή στρατιωτών του Πακιστάν στις μάχες υπέρ του Αζερμπαϊτζάν, το Αρμενικό Κέντρο Πληροφοριών αναφέρει πως η Άγκυρα μετέφερε (κατά το Λιβυκό πρότυπο) 4.000 τζιχαντιστές από την Συρία να  συνδράμουν το Μπακού. Τούτο επιβεβαιώνεται από τον ίδιο τον Ziyad Haji Ubeyd, διοικητή του φιλοτουρκικού Συριακού Εθνικού Στρατού-SNA, που παραδέχεται συμμετοχή στο πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και  πως 70.000 τζιχαντιστές του SNA είναι έτοιμοι να λάβουν μέρος σε διεθνείς στρατιωτικές επιχειρήσεις της Τουρκίας όπου καλεστούν [ πηγή : rudaw.net ]. Ενώ σε ένα προπαγανδιστικό αντιπερισπασμό η Yeni Safak του Ερντογάν «οδύρεται» για πολεμική συμμαχία ανάμεσα σε στην Αρμενία και τους Κούρδους (PKK, Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν) [ πηγή: yenisafak.com ]

Και ενώ ο ασύδοτος σπεκουλαδόρος Ερντογάν δημαγωγώντας περί διεθνούς δικαίου απαιτεί την επιστροφή της περιοχής στο Αζερμπαϊτζάν - «Ήρθε η ώρα να τελειώσει αυτή η κρίση που ξεκίνησε με την κατοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Μόλις η Αρμενία εγκαταλείψει το έδαφος που έχει καταλάβει, η περιοχή θα ξαναβρεί την ειρήνη και την αρμονία» (Anadolu Agency , Ερντογάν 28-9-2020) – ουδείς εκπρόσωπος των ελίτ των χωρών του ΟΗΕ (μαζί και της αρμενικής, ελλαδικής, κυπριακής, συριακής κυβέρνησης)  δεν βρέθηκε να του διαμηνύσει πως στο ίδιο «πνεύμα δικαιοσύνης» οφείλει να επιστρέψει τις κατεχόμενες δυτική Αρμενία, δυτική Μικρά Ασία, Πόντο, Βόρειο Κύπρο, σαντζάκι της Αλεξανδρέττας,  Βόρεια Συρία κ.ο.κ 

 

Η στάση της Ρωσίας και του Ιράν

Αν και η τωρινή αρμενική ηγεσία έχει φιλοδυτικό προσανατολισμό το Γερεβάν είναι στρατιωτικός σύμμαχος της Μόσχας. Η τουρκική επιθετικότητα αυξάνει το αδιέξοδο στο Αρτσάχ, αποσταθεροποιεί την Καυκασία, ανοίγει χώρο για μια δυτική ανάμειξη και εμμέσως στρέφεται ενάντια στη Ρωσία η οποία καταδεικνύει την ανημποριά της να ειρηνεύσει τη νότια γειτονιά της. Εάν η Μόσχα δεν ήταν μπλοκαρισμένη, από την ολιγαρχική φιλελεύθερη πέμπτη φάλαγγα αλλά και την ανεκτική προς την Τουρκία στρατηγική επιλογή ορισμένων ευρασιανιστών, τότε:

1- θα έστελνε τελεσίγραφο στην ηγεσία του Αζερμπαϊτζάν πως αν δεν πάψει την επίθεση και δεν αποσυρθεί στις αρχικές θέσεις,

α) Οι διερχόμενοι από το έδαφος του αγωγοί υδρογονανθράκων θα καταστραφούν.

β) Τα περιουσιακά στοιχεία του στη Ρωσία θα δεσμευτούν.

γ) Στον εναέριο χώρο του θα υποστεί ζώνη απαγόρευσης πτήσεων.

2- Θα προειδοποιούσε την Τουρκία ότι θα υποστεί δραστικές κυρώσεις, εάν δεν διακόψει την άμεση ανάμειξη της και τη μόχλευση της στρατιωτικής αντιπαράθεσης.

3-Στη συνέχεια και στο ίδιο πνεύμα θα καλούσε την Αρμενία σε αυτοσυγκράτηση.

Αντί τούτων η Μόσχα επέλεξε να ξεδιπλώσει την πολιτική της ουδετερότητας και της εξισορροπητικής διαμεσολάβησης υποτίθεται επ' ωφελεία της ίδιας, με τους Βλαντίμιρ Πούτιν, Σεργκέι Λαβρόφ να καλούν το Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία να διακόψουν τις εχθροπραξίες και να σταθούν στο τραπέζι των συνομιλιών. Ήδη προηγουμένως στις 23 Σεπτέμβρη ο Λαβρόφ σε συνάντηση με την Σαχιμπά Γκαφάροβα, πρόεδρο της Εθνικής Συνέλευσης του Αζερμπαϊτζάν, έκανε τη σημαδιακή δήλωση ότι οι θέσεις του πρωθυπουργού της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν επέτρεψαν τη διευθέτηση και «Ρωσία τάσσεται υπέρ της επιστροφής στο Αζερμπαϊτζάν των πέντε κατεχόμενων περιοχών» με «ανάπτυξη ειρηνευτικών δυνάμεων» κλπ.

Υπάρχουν μια σειρά λόγοι που η Μόσχα αποφεύγει να σταθεί ενεργητικά δίπλα στο Γερεβάν:

1) Η τωρινή πολιτική ηγεσία της Αρμενίας που προέκυψε από την έγχρωμη  εξέγερση του Απρίλη 2018, επέδειξε αντιρωσική συμπεριφορά καθώς είναι συνδεδεμένη με ΗΠΑ, ΕΕ και το σύστημα Τζορτζ Σόρος.

2)  Θεωρεί πως το Αζερμπαϊτζάν έχει νόμιμα δικαιώματα στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

3) Ερμηνεύει την αρμενική εξωτερική πολιτική ότι προσβλέπει στη παραπέρα διεθνοποίηση του ζητήματος Ναγκόρνο-Καραμπάχ σε οργανική διασύνδεση με τη Δύση και στη διάσπαση της ρωσο-αζερικής και ρωσο-τουρκικής σχέσης.

4)  Υπάρχει μια προσέγγιση μεταξύ του Πούτιν και του Αλίεφ καθώς ο δεύτερος εξασφάλισε ένα καθεστώς σταθερότητας και αποτελεσματικότητας χωρίς προσφυγή στη Δύση. Έτσι άρχισε να διαμορφώνεται μια συνεργασία Μόσχας – Μπακού χωρίς η πρώτη να αντιληφθεί ότι η προετοιμασία του δεύτερου για πολεμική λύση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα υπονόμευε τα ρωσικά γεωπολιτικά συμφέροντα.

5) Εξελίσσεται ένα «Deal» ανάμεσα σε Ρωσία και Τουρκία που περιλαμβάνει διαπραγματεύσεις για την Καυκασία σε συνάφεια με τ άλλα δύο μέτωπα Συρία, Λιβύη και μια de facto αποδοχή από τον Ερντογάν της ρωσικής προσάρτησης της Κριμαίας. 

6)  Δεν υποχρεώνεται να ενεργοποιήσει τη ρήτρα αμοιβαίας άμυνας του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας- CSTO (ιδρυθέντος στις 15.5.1992 με τωρινά μέλη: Ρωσική Ομοσπονδία, Λευκορωσία, Αρμενία, Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν) εκτός κι εάν η Αρμενία δεχτεί στρατιωτική επίθεση. Και σε περίπτωση που δεν προκύψει εκεχειρία τότε η Μόσχα θα πρέπει με βάση την επιρροή της να διασφαλίσει ότι οι συγκρούσεις θα περιοριστούν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και η διεθνώς αναγνωρισμένη αρμενική επικράτεια δεν θα δεχθεί πλήγματα από Αζερμπαϊτζάν / Τουρκία.  

Η εξισορροπητική  πολιτική που ασκεί η Ρωσία απέναντι στην Τουρκία πάσχει από την αναποτελεσματικότητα της:

1) Της προσφέρει μεν οφέλη στο οικονομικό αλλά αυξανόμενες μακροπρόθεσμες ζημιές στο γεωπολιτικό επίπεδο.

2) Διότι η σχέση της με τον διαρκώς αυτονομούμενο, ελισσόμενο, υπερεπεκτεινόμενο  (και πάντα εντός  Δύσης / ΝΑΤΟ ) «τουρκικό άξονα» καθηλώνεται με τρόπο ετεροβαρή και φθοροποιό για την ίδια στα μεγάλα μέτωπα Συρίας, Λιβύης και τώρα Καυκασίας.

3) Τούτο λόγω του τουρκικού υπο-ιμπεριαλισμού, όπου η Άγκυρα ως «μεσαία δύναμη» ακολουθεί μια αυτοτελή νεο-οσμανική παντουρανική ισλαμοφασιστική γεωστρατηγική ατζέντα:

α) Μιλιταριστικού υπερεπεκτατισμού. Κι εδώ ας επισημανθεί ότι οι θεωρητικοί της «αυτοπαγίδευσης» της ερντογανικής Τουρκίας ένεκα  της στρατιωτικής και γεωπολιτικής υπερεπέκτασης, πρέπει να το ξανασκεφτούν. Η υπερεπέκταση είναι ο τρόπος ύπαρξης του νεο-οθωμανικού ισλαμο-εθνικισμού και δεν έχει όρια.  Μπορεί δε να ανασχεθεί μόνο με την πολεμική συντριβή της.

β) Επιδίωξης ηγεμονίας στον μουσουλμανικό και στον Τουρανικό κόσμο.

γ) Περιφερειακής κραταιότητας και εξουσίας.

δ) Αντιστάθμισης / Υπεξαίρεσης απέναντι στις πλανητικές δυνάμεις ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα.  Όπου εν προκειμένω  η ενεργός ανάμειξη της Τουρκίας στην διαμάχη Αζερμπαϊτζάν – Αρμενίας καταδεικνύει ότι προσπαθεί να φέρει τη Μόσχα και την Ουάσιγκτον σε μια κατάσταση από την οποία να προσποριστεί, μέσω μυστικών διπλωματικών διαπραγματεύσεων,  οικονομικά και γεωπολιτικά οφέλη. Μια συνταγή αρκετά δοκιμασμένη με επιτυχία σε Συρία και Λιβύη.

Το Ιράν αν και προσφέρει βοήθεια προς τους μαχητές Αρμένιους που αμύνονται στο Αρτσάχ είτε με στρατιωτικό εξοπλισμό είτε με μεταφορά τραυματιών σε ιρανικά νοσοκομεία, στέκεται υπέρ της ειρήνευσης και των διαπραγματεύσεων. Διότι η νέα κρίση στην Καυκασία αγγίζει και το Ιράν άμεσα καθώς μεταξύ των άλλων έχει να διαχειριστεί την κινητοποίηση των Αζέρων που ζουν εντός της επικράτειας του (19 εκατομμύρια περίπου) και όπου  μεγάλο τμήμα τους συμπαρατάσσεται με Αζερμπαϊτζάν /Τουρκία.

    

Σενάρια

Η εξέλιξη των πολεμικών συγκρούσεων είναι δύσκολο να προβλεφτεί. Όθεν έχουμε τρία ενδεχόμενα σενάρια:

Το 1ο είναι η επίθεση Αζερμπαϊτζάν / Τουρκίας αντιμετωπίζοντας την κραταιά αρμενική άμυνα στα ορεινά εδάφη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ να αποδειχτεί ανεπιτυχής και να υποστούν τεράστιο κόστος σε ζωές, υλικά και υποδομές οπότε θα υποχρεώνονταν σε εκεχειρία με την Αρμενία. 

Το 2ο σενάριο είναι η ήττα των Αρμενίων στη περίπτωση που το δυτικόφιλο καθεστώς Πασινιάν αποφύγει να κινητοποιηθεί σε πλήρη κλίμακα πολεμικής αντιπαράθεσης και επιλέξει τη συνθηκολόγηση. 

Το 3ο σενάριο είναι να έχουμε ένα σκληρό καταστροφικό μακρύ πόλεμο οδηγώντας σε μια μεγάλη και ανεξέλεγκτη περιφερειακή κρίση με ρωσική, ιρανική και αμερικανο-νατοϊκή ανάμειξη. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα ανέτρεπε τις τοπικές και διεθνείς ισορροπίες δύναμης και θα έπληττε τη Ρωσία.

 

Γιώργος Καπαρός 1.10.2020

 

(Μεγάλο μέρος του παραπάνω κειμένου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Δρόμος της Αριστεράς, φύλλο 513 – 03.10.2020)

 

 

_._