Τι συμβαίνει στη Τουρκία;
Τι ακριβώς γίνεται με τη
Τουρκία; Αρχικά ας προσπαθήσουμε να δούμε ορισμένα χαρακτηριστικά της
εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής της γείτονος κατά τη τελευταία 30 ετία.
Η Τουρκία πάντοτε ήταν ένα
προκεχωρημένο ιμπεριαλιστικό-στήριγμα
της Δύσης και του ΝΑΤΟ. Ταυτόχρονα συνιστούσε μια περιφερειακή γεωπολιτική ιδιομορφία. Το
ιδεολογικο-πολιτικό και στρατηγικό
πλαίσιο αναφοράς της τουρκικής ελίτ ενέκλειε
την «ενότητα αντιθέτων» μεταξύ δυο προσφερόμενων εναλλακτικών δρόμων: του «δυτικού
δρόμου» ( Ατλαντισμός) και του «ανατολικού δρόμου». Αυτή η «ενότητα», παρά την σύγκρουση των δύο κατευθύνσεων, αφορούσε την κοινή γεωστρατηγική
απόφαση πως ουδέποτε η Τουρκία θα είναι μια
ανατολική αποικία του ατλαντισμού αλλά ένας «ισότιμος εταίρος». Και τούτο άσχετα αν το επικυρίαρχο πρόταγμα θα είναι αυτό του Κεμάλ (εκκοσμίκευση /
εθνικισμός) ή του Σουλτάνου
(νεο-οσμανισμός).
Έπειτα από την πτώση του «υπαρκτού
σοσιαλισμού» και την αποδυνάμωση της Ρωσίας, παρακολουθούμε από την δεκαετία
του ΄90 την πιο προχωρημένη τουρκική
παρεμβατικότητα στην Καυκασία και στην κεντρική Ασία. Οι ΗΠΑ συνέχιζαν με νέους
όρους να ενισχύουν το «όραμα» του τουρανισμού – παντουρκισμού. Μεταξύ των άλλων
οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες αλλά και το
θρησκευτικό-κοινωνικό κίνημα Φετουλάχ Γκιουλέν κλήθηκαν να αυξήσουν την
επιρροή της Άγκυρας στους τουρκικούς πληθυσμούς των περιοχών που προηγουμένως
ανήκαν στην Σοβιετική Ένωση, ενώ η τουρκική κρατική πολιτική συνέδεε και
επένδυε τα συμφέροντα της μέσα στα πλαίσια της υπερ-ατλάντειας αντιρωσικής συμμαχίας.
Όμως η σταδιακή ανάκτηση από τη Μόσχα της δυνατότητας της να παραμείνει ισχυρή στον
Καύκασο και να ανακάμψει στην κεντρική Ασία, σήμαινε ταυτόχρονα μια πρώτη
μεγάλη γεωπολιτική ήττα της Τουρκίας και υπονόμευση των βλέψεων της για την
στρατηγική κραταίωση και την ισχυρή ηγεμονία της στην ευρασιατική περιοχή.
Μετά το 2000 οι ΗΠΑ άρχισαν
να ξεδιπλώνουν το θανατηφόρο νεοταξικό πρόγραμμα της «Νέας Μεγάλης Μέσης Ανατολής»,
της αυτοκρατορικής ατλαντικής επέκτασης, της ρευστοποίησης της κοινωνικής,
πολιτικής και πολιτισμικής γεωγραφίας καθώς και της μεταβολής των συνόρων.
Ιδίως μετά την εισβολή στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, σε συνεργασία με το Ισραήλ ευνοούν τρεις
μεγάλες γεωπολιτικές διαδικασίες:
1.-Ενισχύουν στο
ανταγωνιστικό τερέν της περιοχής τον εν δυνάμει «συμμαχικό» Κουρδικό παράγοντα εξυφαίνοντας
έτσι την στρατηγική προοπτική της τριχοτόμησης του Ιράκ και πιθανώς μακροπρόθεσμα της
διχοτόμησης ή και τριχοτόμησης της ίδιας της Τουρκίας. Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε
μια μεγάλη ρωγμή και κρίση στο εσωτερικό του κεμαλικού εθνικιστικού
κατεστημένου και του επικυρίαρχου στρατιωτικού μηχανισμού με αποτέλεσμα στον
αντίποδα της φιλοδυτικής του πτέρυγας να γεννηθούν ορισμένες φυγόκεντρες τάσεις
για την ανάγκη αποχώρησης από το ΝΑΤΟ και βλέψεις προς την Ρωσία του Πούτιν η οποία σταδιακά
επανερχόταν δυναμικά στο παγκόσμιο προσκήνιο.
2.-Στηρίζουν την άνοδο στην
εξουσία του «διαλλακτικού» σουνιτικού
καθεστώτος του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης-AKP με τον Ρετζέπ
Ταγίπ Ερντογάν που τώρα θα ερχόταν ως ο νέος πολύτιμος σύμμαχος για τον ατλαντισμό
και τη Νέα Τάξη, υποκαθιστώντας την προηγούμενη μεγάλη ιδέα του παντουρανισμού
με αυτήν του νεο-οθωμανισμού. Το νεο-οσμανικό πρόταγμα έρχεται τώρα να
προσφέρει μεταξύ των άλλων παραμέτρων του, το απαραίτητο εκείνο έργο εδραίωσης
της τουρκικής συμμαχίας με την Σ. Αραβία και το Κατάρ ενόσω φιλοδοξεί να συνδυάσει
το δυτικό ιμπεριαλιστικό σχεδιάγραμμα της «Μεγάλης Μέσης Ανατολής» με την πολιτική
της περιφερειακής σουνιτικής ηγεμονίας της Άγκυρας.
3.-Υλοποιούν τη θεωρία της
«Σύγκρουσης των Πολιτισμών» με την ειδική μορφή του ενδο-μουσουλμανικού θρησκευτικού
πολέμου μεταξύ Σουνιτών-Σιιτών στη Μέση
Ανατολή. Στα πλαίσια αυτά προσφέρουν χώρο και ευκαιρία σε μια σουνιτική Τουρκία
να ηγηθεί ενός μεγάλου σουνιτικού συνασπισμού ικανού να συμπεριλάβει εκτός από
τα σουνιτικά κράτη της περιοχής και τους Ιρακινούς, Σύρους, Λιβανέζους,
Κούρδους κλπ σουνίτες. Και τούτο να αποτελέσει τον κατάλληλο «πολιορκητικό κριό»
ώστε να εξαρθρωθεί και να καταλυθεί η
αντίπαλη προς τους σχεδιασμούς της Νέας Τάξης, συμπαγής σιιτική γεωπολιτική
γραμμή που διασύνδεει Ιράν, νότιο Ιράκ, Συρία και Λίβανο και να επιτευχθεί η
καταστροφική ενσωμάτωση των χωρών αυτών στην υπερ-ατλάντεια αυτοκρατορική Νέα
Τάξη.
Ο
νεο-οσμανισμός σε αδιέξοδο
Η κυβερνώσα τάξη της
Τουρκίας βρίσκεται σε αδιέξοδο. Ο νεο-οθωμανισμός
των Ερντογάν - Νταβούτογλου φαίνεται να
προσκρούει στις ίδιες του τις αντιφάσεις προκαλώντας ανεπανόρθωτα διαδοχικά ρήγματα
που υποσκάπτουν την κοινωνική συνοχή και την ακεραιότητα της Τουρκίας σε
πολλαπλά επίπεδα.
1-Επαύξησε τους όρους για
την επίτευξη της αυτονομίας και της δυναμικής
απόσχισης των Κούρδων. Η φιλοδοξία των
Ερντογάν-Νταβούτογλου να οδηγήσουν (διαπραγματευόμενοι με Μπαρζανί και Οτσαλάν)
προς μια κατεύθυνση εξορθολογισμού και ανασύνθεσης την τουρκο-κουρδική σχέση, ώστε
αυτή από εχθρική να μετασχηματιστεί σε φίλια και να επιτρέψει μια αποτελεσματική νεο-οθωμανική
συμπαράταξη, στέκεται μετέωρη και μακροπρόθεσμα είναι αμφιβόλου
αποτελεσματικότητας. Και τούτο όχι μόνο γιατί «λογαριάζουν χωρίς τον ξενοδόχο» δηλαδή
την αντίθεση του στρατιωτικού τομέα του PKK o οποίος
δεν είναι ενδοτικός όσο οι ηγεσίες των BDP και DTK,
αλλά γιατί προσκρούει επίσης και στις διαφορετικές ιεραρχήσεις και επιλογές του Ισραήλ ως προς το ζήτημα του
κουρδικού.
2-Διεύρυνε τον εσωτερικό διχασμό μεταξύ των διαφόρων φορέων, θασιωτών της
κληρονομιάς του κεμαλισμού από την μια πλευρά
και του σουνιτικού νεοθωμανικού μετώπου των δυνάμεων του AKP από την άλλη. Η διαδικασία
μεταρρύθμισης την οποία ξεκίνησε το καθεστώς του AKP ήταν η βαθμιαία ακύρωση της κεμαλικής
παράδοσης που έδινε έμφαση στο στρατιωτικό κρατισμό/εθνικισμό και τον κοσμικό
χαραχτήρα της τουρκικής κοινωνίας. Οι
διώξεις και οι φυλακίσεις τούρκων αξιωματικών και πολιτικών (ακόμα και
κομμουνιστών εθνικιστών όπως των ηγετών του Eργατικού Kόμματος-I.P. ) με την «υπόθεση Εργκένεκον», καθ΄ υπόδειξη των ΗΠΑ ώστε να
εξασφαλιστεί από το AKP ο
έλεγχος του στρατιωτικού μηχανισμού, παγίωσε αυτό το διχασμό. Οι νέες συνθήκες
έχουν επηρεάσει και μεταλλάσουν την γεωπολιτική οπτική ορισμένων σημαντικών
μειοψηφιών από όλο το πολιτικό φάσμα. Αντιαμερικανικά τμήματα εντός της κομμουνιστικής
αριστεράς, μέσα στις γραμμές του
νεο-κεμαλικού εθνικισμού, στο εσωτερικό του στρατιωτικού μηχανισμού και της
διανόησης καθώς και ορισμένοι επιχειρηματικοί κύκλοι, φλερτάρουν με την ιδέα της εγκατάλειψης του
συστήματος του ατλαντισμού υπέρ ενός νέου πλαισίου αυτού της γεωπολιτικής
διασύνδεσης και αλληλενέργειας του τουρκικού εθνοκράτους με τη Ρωσία ερχόμενοι
σε σύγκρουση με το σουνιτικό καθεστώς του AKP και τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
3-
4-Οδήγησε στην τουρκική
εμπλοκή στην Συρία σε ανταγωνισμό με το Ιράν και την Ρωσία. Σε αυτή τη
βάση η ανοιχτή συμπαράταξη με τη Δύση (και η καμουφλαρισμένη με το Ισραήλ) και
η στρατιωτική συνεργασία με τη Σ. Αραβία και το Κατάρ στον κλιμακούμενο πόλεμο της Συρίας, φαίνεται
πως αποτέλεσε το μοιραίο στρατηγικό
λάθος πάνω στο οποίο ο νεο-οσμανισμός σπάει τώρα τα μούτρα του και η Τουρκία οδηγείται στη δεύτερη μεγάλη
γεωπολιτική της ήττα ενώ το όραμα
της «νέας οθωμανικής αυτοκρατορίας» τείνει να εξαντικειμενισθεί σε μια μεγάλη κωμικοτραγική
γεωπολιτική ιστορία.
Η λαϊκή εξέγερση
Η σημερινή αφύπνιση
της τουρκικής κοινωνίας και κυρίως της
νεολαίας, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «το μακρύ χέρι της
Ουάσιγκτον», ως «άλλη μια πολύχρωμη επανάσταση» η οποία φέρει το χειραγωγικό αποτύπωμα
των διαφόρων Σόρος κλπ όπως υποψιάζονται οι διάφοροι λάτρεις της κρυφής
γοητείας της συνωμοσιολογίας. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η εξέγερση δεν
αποτελεί ένα πεδίο πάνω στο οποίο ασκούνται παρεμβάσεις χειραγώγησης από διαφόρους
παράγοντες και μηχανισμούς της δυτικής υπερελίτ. Όμως στην παρούσα συγκυρία η
υπερ-ατλάντεια αυτοκρατορία ουδόλως επιθυμεί την πτώση της φιλο-αμερικανικής
κυβέρνησης του AKP και
μια αποσταθεροποιημένη Τουρκία. Ειδικά
που τώρα είναι ανοιχτό το μέτωπο στη Συρία και μορφοποιούνται οι σχεδιασμοί της
Νέας Τάξης ως προς το Ιράν.
Έχουμε λοιπόν την απότομη
κλιμάκωση μιας κοινωνικοπολιτικής αναταραχής που φαίνεται να είναι η πιο μεγάλη
στη σύγχρονη τουρκική ιστορία. Οι γενεσιουργές αιτίες είναι πολλές ώστε να
συσσωρεύονται και να συμπυκνώνονται οι αντιθέσεις σε ένα εύφλεκτο δυναμικό γενικευμένης δυσαρέσκειας
απέναντι στην εξωτερική και εσωτερική πολιτική του Ερντογάν. Το κυβερνητικό
πρόγραμμα ανάπλασης στο πάρκο Ταξίμ-Γκεζί (στην περιοχή του Πέραν, που κάποτε
ήταν γειτονιά Ελλήνων) έγινε απλώς η αφορμή, «η σπίθα για να βάλει τη φωτιά στον
κάμπο» και τούτο διότι λειτουργεί και αποκαλύπτει αναπαραστατικά-συμβολικά όλη
την θεμελιώδη πολιτική και νοηματική διάσπαση που διαχωρίζει την κοινωνία της Τουρκίας.
-Καθ όλη τη θητεία του το AKP είναι σε αδιάρρηκτη διαπλοκή με τα
θρησκευτικο-κοινωνικά δίκτυα του
Φετουλάχ Γκιουλέν και επιδιώκει την αναίρεση της εκκοσμίκευσης και την εσωτερική
επιβολή της σουνιτικής επικυριαρχίας σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης της ζωής της
χώρας: κρατικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, προσωπικό. Από την σκοπιά ισχυρών
ομάδων της αμερικανικής ελίτ, ο Φετουλάχ Γκιουλέν που ζει στις ΗΠΑ
είναι το πραγματικό ισχυρό πρόσωπο της Τουρκίας. Θεολογικά διακηρύσσει μια
ειδική μορφή σουνιτισμού που είναι ανοιχτός στον «διαθρησκευτικό διάλογο μεταξύ
των ανθρώπων της Βίβλου» και πολιτικο-ιδεολογικά είναι υποστηριχτής της οικονομίας
αγοράς και του νεοφιλελευθερισμού. Διευθύνει ένα μεγάλο, πολύπλοκο και ευέλικτο
δίκτυο-κίνημα (που ονομάζεται «Υπηρεσία- Hizmet») με εκατομμύρια οπαδούς
θέλοντας να εκπαιδεύσει και να
προετοιμάσει μια νέα ελίτ η οποία θα μετασχηματίσει τη Τουρκία σε ένα ολοκληρωτικά
εξισλαμισμένο δυτικότροπο κέντρο του θρησκευτικού κόσμου. Πιο οξυδερκής σε
σύγκριση με τον Ερντογάν αντιμετώπισε με σκεπτικισμό την τουρκική ανάμειξη στη
Συρία. Οι Γκιουλενιστές στην εξέλιξη της σημερινής διαμάχης μέσα στη Τουρκία ευνοούν
την απόσυρση του Ερντογάν και την ισχυροποίηση του Αμπντουλάχ Γκιούλ. Προς
τούτο φαίνεται να κερδίζουν την ανοχή ισχυρών παραγόντων στις ΗΠΑ και στην Ε.Ε.
για μια αλλαγή ηγεσίας στο AKP στα
πλαίσια μιας ειρηνικής μεταβίβασης, χωρίς όμως κλυδωνισμούς στο επίπεδο της
κεντρικής εξουσίας και του κράτους της Τουρκίας. Όμως η υπόθεση αυτή έχει ακόμα
μπροστά της δρόμο πολύ να διανύσει. Ο Ερντογάν φαίνεται να «αντιστέκεται» και
ήδη προετοιμάζει υποστηρικτικές αντιδιαδηλώσεις.
-Μέσα στη Τουρκία υπάρχει έντονη
αμφισβήτηση της εξωτερικής πολιτικής των Ερντογάν-Νταβούτογλου η οποία έχει εξαλείψει την παράδοση της όποιας
«επιτήδειας» σχετικής ημι-αυτονομίας της Τουρκίας στο διεθνές σκηνικό (όπως
π.χ. οι προηγούμενες καλές σχέσεις με το Ιράν) και έχει μεταβληθεί σε ένα de facto εκτελεστή της υπερ-ατλάντειας
αυτοκρατορικής στρατηγικής. Έτσι για παράδειγμα ο Ερντογάν έσπευσε πρώτος να
στηρίξει την ιμπεριαλιστική παρέμβαση στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης όπως το ίδιο αλλά με τρόπο πολύ δραστικότερο
κάνει τώρα στη Συρία. Και τούτο αδιαφορώντας παντελώς για το
αντιαμερικανικό-αντιπολεμικό κλίμα που επικρατεί μέσα στη τουρκική κοινωνία
καθώς αυτή στέκεται εχθρική και δεν συναινεί στην συριακή περιπέτεια της
Τουρκίας. Έτσι το 68% του τουρκικού πληθυσμού είναι ενάντια σε κάθε στρατιωτική
ενίσχυση των ανταρτών της Συρίας (πηγή: IFOP). Η αντίθεση αυτή εκδηλώθηκε με τις μεγάλης
κλίμακας διαδηλώσεις όλο το προηγούμενο καιρό
κατά της τουρκικής επέμβασης στη Συρία οι οποίες αντιμετώπισαν την
εκτεταμένη αστυνομική βία. Οι πιο πρόσφατες αυθόρμητες διαμαρτυρίες έλαβαν χώρα
αμέσως μετά την προβοκάτσια των εγκληματικών βομβιστικών επιθέσεων με τους 177
νεκρούς (η κυβέρνηση μιλάει για 50) της 11 Μαΐου 2013 στο Ρεϊνχαλί (προβοκάτσια
για την οποία ευθύνεται η Κυβέρνηση του AKP) όπου αγανακτισμένοι διαδηλωτές
ζητούσαν την παραίτηση του Ερντογάν και όπου κινητοποιήθηκε ακόμα και ο στρατός
ώστε να αποφευχθεί μια μεγάλης κλίμακας αντικυβερνητική εξέγερση.
-Η πρωθυπουργική συμπεριφορά
του Ερντογάν ξεδιπλώνει καθ όλο το διάστημα άσκησης της κυβερνητικής
διαχείρισης του AKP τα
γνωρίσματα μιας ανεξέλεγκτης αυταρχικής αρχομανίας η οποία προβάλλει και
επιβάλει τις επιδιώξεις της, αγνοώντας επιδεικτικά κάθε επιφύλαξη που μπορεί να
διατυπώνεται μέσα στα κυβερνητικά κλιμάκια ή στο γενικότερο θεσμικό επίπεδο (π.χ. η χρήση της μαντίλας
επιβλήθηκε παρά την αρνητική γνωμοδότηση του Συνταγματικού Δικαστηρίου). Και αυτός
ο ισλαμικός υπεραυταρχισμός βρίσκει την ολοκληρωτική του εκδίπλωση στη πιο βίαιη κρατική καταστολή των σημερινών λαϊκών κινητοποιήσεων
και στην γενικευμένη λογοκρισία των τουρκικών ΜΜΕ.
-Ο ισλαμικός αυταρχισμός
πάει πλάι-πλάι με την εκτεταμένη διαφθορά σε όλα τα κλιμάκια του κράτους και στις
συνομαδώσεις της τουρκικής ελίτ και βέβαια με το νεοφιλελεύθερο πρότυπο άσκησης
της κυβερνητικής οικονομικής και
κοινωνικής πολιτικής. Το οποίο αναπαράγει τις δομές της διευρυνόμενης κοινωνικής
εισοδηματικής ανισότητας, της ανεργίας και της μεγάλης φτώχειας για ένα
σημαντικό τμήμα (πάνω από το 1/4) του πληθυσμού, ενώ παράλληλα το εξωτερικό
χρέος της χώρας αυξάνεται με γρήγορο ρυθμό κάθε χρόνο. Το καθεστώς του AKP δημιουργεί μια νέα
οικονομική ολιγαρχία που ελέγχει την οικονομική ζωή και βαθαίνει τις κοινωνικές
αντιθέσεις. Μεταξύ αυτών οι νεόπλουτοι που κυρίως προέρχονται από την Ανατολία
με αγροτική κουλτούρα και συμπεριφορά αυτή
της επιδεικτικής παρασιτικής υπερκαταναλωτικής
πολυτέλειας. Τα εκατομμύρια τούρκων πολιτών που σήμερα ζητούν την παραίτηση του
Ερντογάν διατυπώνουν ταυτόχρονα την συνολική αντίθεση τους με την κατεύθυνση
της πολυδιαφημισμένης ανάπτυξης της Τουρκίας.
Επίλογος
Τώρα
από το κάδρο των τωρινών διαδηλώσεων και των οδομαχιών μπορεί να απουσιάζει
εκκωφαντικά το πολυπληθές κουρδικό στοιχείο το οποίο κρατιέται καθηλωμένο από την
πολιτική της αποστασιοποίησης του PKK (που αρκείται απλώς σε
υποστηρικτικά δελτία τύπου) στα πλαίσια της εξέλιξης των τουρκο-κουρδικών διαπραγματεύσεων
(και της συμμόρφωσης στις παραινέσεις της Ουάσιγκτον ;) όμως το μέλλον δεν είναι καθόλου ευοίωνο για
την ακεραιότητα της Τουρκίας. Η ανάπτυξη και η κλιμάκωση της εσωτερικής
κοινωνικοπολιτικής σύγκρουσης, ανάμεσα στο μπλοκ που εκπροσωπεί το AKP και τις πάσης φύσεως αντίπαλες δυνάμεις, ενυπάρχει με
τον υπαρκτό κίνδυνο της διαπίδυσης και της διάχυσης της θερμής συριακής κρίσης
μέσα στη Τουρκία. Και αυτό εγκυμονεί ως
ενδεχόμενο το χάος και τον γενικευμένο εμφύλιο. Ο οποίος στην περιδίνηση του μπορεί
να συμπεριλάβει, εκτός την μέχρι τώρα
γνώριμη τουρκο-κουρδική σύγκρουση, την ανάπτυξη των δράσεων τζιχάντ
από τα εισαγόμενα τάγματα του Ουαχαμπισμού και τις πυρκαγιές μιας ανεξέλεγκτης
σύρραξης ανάμεσα στους νεοκεμαλιστές / εθνικιστές, τους δεξιούς και αριστερούς
της εκκοσμίκευσης και τους Αλεβίδες από τη μια και τους φανατικούς της
αυταρχικής σουνιτικής επιβολής από την άλλη.
( Γ. Κ. 9-6-2013 )
_
