Τετάρτη 28 Μαΐου 2008

Δέκα Χρόνια από την Απώλεια του Παναγιώτη Κονδύλη.

Πέρασε μια δεκαετία από τον πρόωρο θάνατο του Παναγιώτη Κονδύλη. Ήταν ένας άνθρωπος εξέχων, πλανητικού διαμετρήματος. Ένας καθολικός λόγιος με μια ανεξάντλητη ευρυμάθεια και στοχαστικότητα. Επιστημονικός «παρατηρητής των ανθρώπινων πραγμάτων και αναλυτής της ανθρώπινης συμπεριφοράς», όπως ο ίδιος έβλεπε τον εαυτό του.

Οι παρακάτω διορατικές επισημάνσεις του είναι τμήμα από μια Συνέντευξη στον Marin Terpstra με τίτλο «Απαντήσεις σε Δέκα Ερωτήματα», δημοσιευμένη στο περιοδικό Deutsche Zeitschrift für Philosophie,42 (1994) και μεταφρασμένη στα ελληνικά στο περιοδικό Λεβιάθαν,15 (1994). [1]

«...Οι απολογητές του δυτικού συστήματος, που πανηγυρίζουν τη νίκη του πάνω στον κομμουνισμό, διαιωνίζουν την τωρινή στιγμή και μιλούν για το τέλος της ιστορίας. Το συναφές με τούτο εδώ τέλος των ιδεολογιών θα έρθει, όπως λέγεται, επειδή μία από τις ιδεολογίες αυτές επιβλήθηκε τάχα και εξάλειψε τις υπόλοιπες· αν η νικηφόρα ιδεολογία θα ισχύει εις τους αιώνας των αιώνων, τότε προφανώς οι διανοούμενοι θα έχουν λίγα πράγματα να κάμουν. Η δική μου διάγνωση διαφέρει ριζικά από τέτοιες κατασκευές. Κατά τη γνώμη μου ούτε η ιστορία τελείωσε ούτε στο μέλλον θα εκλείψει η απολογητική ή πολεμική δραστηριοποίηση των διανοουμένων. Στο τέλος της έφτασε απλώς μία ιστορική εποχή, και μαζί της στέρεψαν τώρα τα τρία μεγάλα πολιτικά-ιδεολογικά ρεύματα που τη χαρακτήρισαν: ο συντηρητισμός, ο φιλελευθερισμός και ο σοσιαλισμός (η κοινωνική δημοκρατία). Στα πολιτικά μου έργα εξήγησα διεξοδικά πώς οι ιδεολογίες αυτές έχασαν βαθμηδόν τους κοινωνικούς τους φορείς και τις κοινωνικές τους αναφορές, έτσι ώστε η χρήση τους έγινε αυθαίρετη, και μάλιστα εναλλακτική. Η κατάρρευση του κομμουνισμού έκαμε τις πολιτικές μας έννοιες ακόμη πιο περιττές. Γιατί μόλις τώρα, μετά το εξαιρετικά δραματικό κοσμοϊστορικό επεισόδιο του Ψυχρού Πολέμου, έρχονται στην επιφάνεια οι βαθύτερες κινητήριες δυνάμεις της μελλοντικής πλανητικής πολιτικής, οι οποίες συσσωρεύονταν, πολλές φορές ανεπαίσθητα, κάτω από τη Θυελλώδη πολιτική ιστορία του 20ού αιώνα.
Μια τρομακτική ένταση δημιουργείται τώρα από το γιγάντωμα μαζικοδημοκρατικών προσδοκιών σε παγκόσμια κλίμακα, ενώ παράλληλα ο πλανήτης γίνεται στενότερος εξ αιτίας της πληθυσμιακής έκρηξης και της διαγραφόμενης σπανής οικολογικών και λοιπών αγαθών. Πρέπει λοιπόν να αναμένονται βίαιοι ανταγωνισμοί και συγκρούσεις, και μέσα σ' όλα αυτά ως ο χειρότερος κίνδυνος ίσως δεν θ' αποδειχθεί καν ο πόλεμος, παρά μια διαρκής κατάσταση αχαλίνωτης ανομίας. Δεν αποκλείεται η πολιτική, αφού έχει ήδη λάβει οικονομικό χαρακτήρα, να λάβει στο μέλλον χαρακτήρα βιολογικό, σε περίπτωση όπου θα αναγκαζόταν να συρρικνωθεί στην κατανομή ζωτικών αγαθών. Αν στο πλαίσιο αυτό θα γεννηθούν νέες ιδεολογίες ή θα χρησιμοποιηθούν κατάλοιπα των παλαιών σε νέα συσκευασία, αυτό εξαρτάται από την υφή και την ένταση των συγκρούσεων. Δύσκολα μπορώ να φαντασθώ ότι θα υπάρξουν πολλά περιθώρια για ιδεολογική δραστηριότητα αν οι άνθρωποι αναγκασθούν να πολεμήσουν για τροφή, νερό ή και αέρα· ήδη σήμερα οι λεγόμενοι «οικονομικοί πρόσφυγες» δεν διαθέτουν κάποιαν ευκρινή ιδεολογία. Αν ωστόσο, μέσα σε πιο υποφερτές καταστάσεις, διαμορφωθούν καινούργιες ιδεολογίες, τότε η μορφή και το περιεχόμενο τους θα προσδιορισθούν από τον χαρακτήρα των υποκειμένων και των συνομαδώσεων της πλανητικής πολιτικής: θα είναι άραγε έθνη, θα είναι πολιτισμοί, θα είναι ίσως φυλές; Ό,τι κι αν είναι πάντως, θα υπάρξουν διανοούμενοι που θα προσφέρουν τις ιδεολογικές τους υπηρεσίες στην εκάστοτε «δικαία υπόθεση». Είναι σήμερα μόδα να παραπονιούνται οι πάντες, κατόπιν εορτής, για την εύκολη ιδεολογική παραπλάνηση των «πνευματικών ανθρώπων» και να καυτηριάζουν σε νέες παραλλαγές την trahison des clercs. Αλλά αυτός ήταν ανέκαθεν ο ρόλος των διανοουμένων: να παράγουν ιδεολογία, να προσφέρουν συνθήματα αξιοποιήσιμα στην πράξη. Γιατί θα έπρεπε να είναι ή να γίνουν αλλιώς τα πράγματα; Και στο κάτω-κάτω μόνον διανοούμενοι ισχυρίζονται ότι οι διανοούμενοι καταλαβαίνουν τον κόσμο καλύτερα από τους άλλους...»

[1]Παναγιώτης Κονδύλης,Το Αόρατο Χρονολόγιο
της Σκέψης
(εκδ.Νεφέλη,1998)





7 σχόλια:

ange-ta είπε...

Καταπληκτικό κείμενο μαύρο φως.
Αγόρασα το βιβλίο, ελπίζω να το διαβασω μέχρι τέλος τς βδομάδας, γιατι έχω αρχίσει 2-3 άλλα

ikonikos είπε...

Πολύ καλός ο Κονδύλης... Είχε πιάσει το σφυγμό της κατάστασης και παραμένει επίκαιρος. Ενδιαφέρον το βιβλίο, ίσως το αγοράσω κι εγώ.

Γιάννης είπε...

ο Π.Κ. με έργα όπως το Ισχύς και Απόφαση ή το Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και η Παρακμή του αστικού πολιτισμού είναι πραγματικά αξεπέραστος ώς σήμερα.

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητό "Μαύρο Φώς",
κατ' αρχήν μπράβο για την προσπάθεια, και για το "παρών" που δηλώνεις. Καλά κουράγια εύχομαι, και καλές συναντήσεις.
Για τον Π. Κονδύλη, πολύ συνοπτικά: νομίζω ότι το θέμα είναι αρκετά πιο σύνθετο. Η μεγάλη προσφορά του Κονδύλη είναι η απομυθοποίηση-αποϊδεολογοποίηση, πέρασμα αναγκαίο για όσους προσπαθούν να σκεφτούν πάνω στα ανθρώπινα και τα κοινωνικά, πέρασμα ωστόσο που ενέχει κινδύνους: ο αντικειμενισμός και ο (φιλοσοφικός) πραγματισμός είναι δύο από αυτούς.
Νομίζω ότι η αχίλλειος πέρνα του Κονδύλη είναι ακριβώς ό,τι θεωρήθηκε ως η αιχμή της προσφοράς του: ο ρόλος της ιδεολογίας. Γιατί παλεύουν οι άνθρωποι; Γιατί δεν παλεύουν όλοι οι άνθρωποι; Ποιό είναι το τραγικό νόημα των προταγμάτων και της ολοένα ξαναπροσπάθειας;
Νομίζω, πάντως, ότι προσφορές σαν του Κονδύλη θέλουν διαρκώς εμβάθυνση και συζήτηση.
Τα λέμε,
arkas

Ανώνυμος είπε...

Ευχαριστώ για τις παρεμβάσεις σας
“Ange-Ta’’, “Ikonikos’’, “Γιάννης’’
και “Arkas’’.
Σχετικά με τις επισημάνσεις σου “Arkas’’θα σημείωνα πως η «απομυθοποίηση-αποϊδεολογικοποίηση» ως προσφορά
του Κονδύλη (της «Περιγραφικής Θεωρίας της Απόφασης») έχει ως προϋπόθεση το γεγονός ότι έχει ρίζες σε δύο επίπεδα:
Τη ρητή ή άρρητη αποδοχή εκ μέρους του μιας συγκεκριμένης περιοχής της μαρξικής θεωρητικής παράδοσης. Αυτή της κριτικής
στην ιδεολογία ως «ψευδούς συνείδησης». Επίσης την απόρριψη του ιστορικά «πραγματοποιημένου σοσιαλισμού» ως εξαντικειμενίκευση τάχα του «επιστημονικού σχεδίου» απελευθέρωσης.
Η μεγάλη προσφορά εδώ του Κονδύλη
και σαφώς όχι η μοναδική) αφορά σε
κάτι που φαντάζει ως «νοηματικό πρότερο» σε κάθε παρελθούσα ή επόμενη «Ιδεολογική Ευαγγελία»:
Τη διάκριση μεταξύ της άδηλης,
κεκρυμμένης, συνείδητης
«εννοιολογικής δομής» που χαρακτηρίζει μια κοσμοεικόνα, μια ιδεολογία και που είναι αυτοδύναμη ως προς το έκδηλο,συγκεκριμένο, συνειδητό κοσμολογικό και
πραξεολογικό της περιεχόμενο. Η προσπάθεια του είναι να περιγράψει την οντολογική δομή ενός αέναα ιστορικά επαναλαμβανόμενου παιγνιδιού, αυτού της «ετερογονίας των σκοπών» όπου σε κάθε συγκυρία (και πέρα από τις αρχικές συνειδητές προθέσεις των ιστορικών δρώντων υποκειμένων) οι « τωρινοί απελευθερωτές» μεταβάλλονται στους «αυριανούς αφέντες».
΄Η όπως ο ίδιος λέει: «ούτως ώστε η φορά της απρόσωπης συνισταμένης να αποκλίνει από την φορά των προσωπικών συνιστωσών παρμένων χωριστά; Γιατί, με άλλα λόγια,
η συλλογική δράση να μας οδηγεί εκεί όπου δεν επιθυμούσε κανείς από τους ατομικούς φορείς της;»
Κατά την γνώμη μου μάλλον δεν έχεις δίκιο να θέτεις ως προς τον Κονδύλη το ερώτημα «Γιατί παλεύουν οι άνθρωποι; Γιατί δεν παλεύουν
όλοι οι άνθρωποι;». Διότι μέσα στον
«αγώνα αυτοσυντήρησης και ισχύος»
όλοι οι άνθρωποι, όλες τους οι σκέψεις και ενέργειες, βασίζονται σε κάποιο είδος θεμελιώδους Απόφασης,σε ένα Υπολογισμό και μια Επιλογή προσανατολισμού και δράσης (όχι πάντα συνειδητή) σε ένα «προσχέδιο επιβίωσης»
(το οποίο διακρίνει τους «εχθρούς» του) για το οποίο και παλεύουν. Αυτά νομίζω πως ο Κονδύλης τα έχει απαντημένα.
Ως προς την διαπίστωση «ότι προσφορές σαν του Κονδύλη θέλουν διαρκώς εμβάθυνση και συζήτηση» θα συμφωνούσα απόλυτα.

«Kι άξαφνα σαν τα πριν και τα μετά ιδωμένα·
Bατές όλες οι θάλασσες με τα λουλούδια.
Mόνος αλλ' όχι μόνος· όπως πάντα·»
[Οδυσσέας Ελύτης-Ετεροθαλή (δεύτερη σειρά)]

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητέ φίλε "Μαύρο Φώς",
Κρατώ τις απόψεις σου, σκεφτικός όμως. Νομίζω αξίζει να ξανατεθεί ο ρόλος και το ζήτημα της ιδεολογίας. Με ευρύ τρόπο.
Δεν νομίζω ότι ο Κονδύλης βασίζεται "σε μία ορισμένη περιοχή της μαρξικής παράδοσης" αλλά σε μία ορισμένη ΕΚΔΟΧΗ της, και μάλιστα διαβασμένη αρκετά βεμπεριανά και μακιαβελικά. Νομίζω ότι το ενδιαφέρον προχώρημα (;) και θεωρητικό πρόγραμμα (;;) θα ήταν σήμερα όχι η περιγραφική αναμάσηση των θεωριών της πολιτικής ως διαχείριση (πρόσκτηση, επιδίωξη κ.λπ) ισχύος, αλλά το άνοιγμα προς συνθετικές-εναρμονιστικές προσεγγίσεις με άξονα το ποιοτικό. Και επίσης, πιο "ανθρωποκεντρικές".

τα λέμε,
arkas

Υ.Γ.
Έμελλε να χαθείς εδώ, για να σωθείς μακρυά... Πες "πάντα". "Πάντα"...

Ανώνυμος είπε...

Πολυ ενθαρητικη ο προβληματισμος γυρω απο τη σκεψη του παναγιωτη κονδυλη. Η αληθεια ηταν και θα παραμεινει επαναστατικη.