Εξόριστοι Ποιητές. Erich Fried

Καθώς έβλεπα, στο ιστολόγιο ange-ta, ένα ενδιαφέρον κείμενο Το Γερμανικό Φθινόπωρο, μου ήρθε κατά νου μια φράση ενός σπουδαίου και ευθαρσούς Γερμανοεβραίου ποιητή του Erich Fried. Ήταν τότε το Μάη του 1976 στην κηδεία της Ulrike Meinhof στο Βερολίνο όταν αναγνώσθηκε ένα τηλεγράφημα του Erich, στο οποίο την αποκαλούσε ως τη «μεγαλύτερη Γερμανίδα μετά την Ρόζα Λούξεμπουργκ».

Ο Erich Fried γεννήθηκε σε μια Γερμανοεβραϊκή οικογένεια, στην Αυστρία, στη Βιέννη στις 6 Μάη 1921. Στις 22 Νοέμβρη 1988 ύστερα από πολυετή αγώνα με τον καρκίνο πεθαίνει στη Γερμανία, στο Μπάντεν-Μπάντεν. O τάφος του βρίσκεται στο Λονδίνο.

Ήταν μοναχογιός του Hugo Fried, ιδιοκτήτη μεταφορικής εταιρίας και της γραφίστριας Nellie Stein. Από πολύ νωρίς ο Erich αποκάλυψε πως ήταν ένα ταλαντούχο πρόσωπο. Έγραφε από μικρός και είχε πλήθος συμμετοχών στη παιδική ομάδα θεάτρου τόσο στη Βιέννη όσο και στα περίχωρα της. Στο Γυμνάσιο του άρεσε η ενασχόληση με τις τεχνικές εφευρέσεις όπου και κατοχύρωσε μια πατέντα σχετική με τη κατασκευή ηλεκτρικών λαμπτήρων.

Το 1938 η Αυστρία καταλαμβάνεται από τους Ναζί. Ο Hugo Fried και η Nellie Stein συλλαμβάνονται από τη Γερμανική Γκεστάπο με τις κατηγορίες της «συγκρότησης ομάδας αντίστασης και της διοχέτευσης πληροφοριακού υλικού στο εξωτερικό». Εκεί Ο Hugo πεθαίνει πάνω στις ανακρίσεις. Ο Erich Fried μπόρεσε να δραπετεύσει στην Αγγλία, στο Λονδίνο όπου αυτή η πόλη γίνεται η έδρα του βίου του. Από τότε ζούσε μόνιμα εκεί. Αν και ταξίδευε για μεγάλα χρονικά διαστήματα στη Γερμανία παρέμενε πάντα ένας «εξόριστος ποιητής».

Κατά τη διάρκεια του Β.Παγκόσμιου πολέμου, συνεργάστηκε με το ΒΒC ως εκφωνητής σε πλήθος γερμανόφωνων εκπομπών (όπου παραιτήθηκε το 1968, λόγω της ψυχροπολεμικής τοποθέτησης του BBC). Μετά τον πόλεμο συνεργάζεται με διάφορα έντυπα όπως το Neue Auslese, και το Blick in die Welt, στο οποίο ανέλαβε και ρόλο αρχισυντάκτη. Τροφοδοτούμενος από τις επαναστατικές πεποιθήσεις του αλλά και τη βιωματική εμπειρία του απ΄ τον ναζισμό, ανέλαβε πρωταγωνιστικό ρόλο στο αντιπολεμικό κίνημα για το Βιετνάμ. Οι στίχοι του γίνανε συνθήματα στο «Γερμανικό Μάη» του ΄68 αλλά και «διακόσμησαν» το βερολινέζικο Τείχος.

Τα χρόνια πριν ΄80 έζησε την εποχή της καταδίωξης και του εξοστρακισμού του έργου του. Το 1974 η βερολινέζικη ασφάλεια τον μηνύει, τάχα για μια «προσβλητική» επιστολή στο γερμανικό περιοδικό «Spiegel» (όπου αθωώνεται), τον Οκτώβρη του 1977, το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (CDU) βγάζει ένα «κείμενο» με το όνομά του δίπλα σε ονόματα άλλων συγγραφέων μαζί και σημεία-περικοπές των έργων τους, ότι σπρώχνουν τους πολίτες σε έκτροπα προς το «κράτος δικαίου». Ο Bernd Neumann πρόεδρος του CDU κάνει τη δήλωση «Καλύτερα κάτι τέτοιους να τους καίγαμε». Το Υπουργείο Παιδείας της Βαυαρίας ζητά να ξαναβγεί το σχολικό Αναγνωστικό βιβλίο δίχως μέσα κείμενα από τους Bierman, Fichte,Fried, Wallraf.

Όμως η αναγνώριση ήρθε κάποια στιγμή. Ο Erich Fried το 1977 κερδίζει το «Διεθνές Βραβείο Εκδοτών» ενώ τον Ιούνη 1979 με το βιβλίο «100 GEDICHTE OHNE VATERLAND» (100 ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΧΩΡΙΣ ΠΑΤΡΙΔΑ), εκπροσωπεί τη χώρα του στο «Διεθνές Φεστιβάλ των Ποιητών» στην Όστια της Ρώμης. Το 1983 του απονέμεται το «Λογοτεχνικό Βραβείο της Βρέμης»,το 1985 παίρνει το «Χρυσό Παράσημο της Τιμής» για «υπηρεσίες που πρόσφερε στη Βιέννη», το 1988 το Πανεπιστήμιο του Osnabruck του αποδίδει τον τίτλο του Επίτιμου Καθηγητή στο τομέα Γλώσσα και Επιστήμη της Λογοτεχνίας.

Στη σφαίρα της γερμανόφωνης και της παγκόσμιας λογοτεχνίας ο Erich Fried εδραιώθηκε ως μια από τις κυριότερες και ιδιόρρυθμες στρατευμένες φωνές. Γράφει τα έργα του στα γερμανικά, μεταφράζει Ουίλλιαμ Σαίξπηρ , Τόμας Ντύλαν, Τ.Σ. Έλιοτ κ.α. κάνει μεταφράσεις από τα αγγλικά, τα εβραϊκά και τα αρχαία ελληνικά. Είναι ο πολυγραφότατος Ποιητής της «άγρυπνης συνείδησης», απόλυτα αφοσιωμένος στον απελευθερωτικό αγώνα της Αριστεράς αλλά και επικριτής του Σταλινισμού, της γραφειοκρατίας και της αυταρχικότητας της κάθε εξουσίας. Δεν έχει κανένα δισταγμό και δεν γνωρίζει καμία υπεκφυγή για να καυτηριάσει τα εντός του κινήματος «κατά συνθήκη ψεύδη» με την ανάλογη και ανελέητη ένταση με την οποία ξεμασκαρεύει την βαρβαρότητα της ολιγαρχικής Κατεστημένης Τάξης.

ΤΟ ΨΕΜΑ ΕΧΕΙ ΚΟΝΤΑ ΠΟΔΙΑ

«Τα μεγάλα ψέματα έχουν κοντά πόδια»
Γερμανική παροιμία

Τα
πόδια
των
μεγάλων
ψεμάτων
δεν
είναι
πάντα
τόσο
κοντά

Πιο
κοντή
είναι
συχνά
η
ζωή
αυτών
που
τα
πίστεψαν

ΑΚΟΥΣΟΝ ΙΣΡΑΗΛ

Όταν μας καταδιώκανε
ήμουν ένας από σας
Πως όμως νάμαι τώρα
που γίνατε διώκτες;

Είχατε το μεράκι
να γίνετε σαν τους άλλους λαούς
που σας σφάζανε
Τώρα γίνατε σαν αυτούς

Επιβιώσατε σαν εκείνους
που σας φέρθηκαν απάνθρωπα
Μήπως τώρα η απανθρωπιά-τους
επιβιώνει μέσα-σας;

Τους δαρμένους τους διατάξατε:
«Βγάλτε τα παπούτσια-σας»
Σαν τον αποδιοπομπαίο τράγο
τους διώξατε στην έρημο

Στο μεγάλο τζαμί του θανάτου
σανδάλια-τους ήταν μονάχα η άμμος
αυτοί όμως δεν δέχτηκαν την αμαρτία
που θέλατε να τους φορτώσετε

Τ΄ αχνάρι των γυμνών ποδιών
πάνω στην άμμο της ερήμου
θ΄ αντέξει πιο πολύ απ΄ τα σημάδια
που άφησαν οι βόμβες και τα τανκ-σας

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
για την Ulrike Meinhof

1
Την ανάγκασαν
σε πολιτικές
υπερβολές
οι πολιτικά
κανονικοί
και οι κανονισμοί τους

2
Αν μπορούσε ακόμα να γράψει
θ ΄πρεπε μόνη να συντάξει
την οριστική έκθεση
του θανάτου της

και τις ενδείξεις για αυτοκτονία
να εξετάσει
μια προς μια
να αναλογιστεί

και να μας πει
ποιος
διέπραξε την
αυτοκτονία της

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΗΛΩΤΗ

Η αντίστασή-σου

κατά της Αστυνομίας

που σε κλωτσάει,

ερμηνεύεται ψυχαναλυτικά

Ως παλιά σύγκρουση

με την εξουσία του πατέρα-σου

και κρυφή σου επιθυμία

να βιαστείς απ' αυτόν

Έτσι θ' απαλλαγείς απ' το μίσος

κατά των Αστυνομικών.

Δε θα κλαις πια

με τα δακρυγόνα-τους

Και κάτω από κάθε κράνος

θ' αναγνωρίζεις τα μάτια του ανθρώπου

και θα του χαμογελάς

όταν αυτός σε σκοτώνει

ΔΥΟ ΦΩΝΑΖΟΥΝ

Τον ένα τον ακούνε
τον άλλο όχι

Τον ένα τον καθησυχάζουν
αρχίζουν να κουβεντιάζουν μαζί-του
Ο άλλος εξακολουθεί να φωνάζει
πάνε κοντά-του και του χαμογελούν

Τον ρωτούν μ’ ένα τηλεβόα
«Γιατί ανοίγετε το στόμα-σας;»
Αυτός φωνάζει:«Αφού τ΄ ακούτε όλοι-σας!»
Του απαντούν:«Δεν ακούμε λέξη»

Αυτός εξακολουθεί να φωνάζει
Του πάνε τον πρώτο
που δεν φωνάζει πια
παρά μονάχα ανοιγοκλείνει το στόμα-του

Λένε στον άλλο:
«Τ΄ ακούτε; Έτσι πρέπει να φωνάζετε!
Αυτό τ΄ ακούμε όλοι-μας!
αυτό μας συγκινεί!»

Απομακρύνουν τον πρώτο
Ο άλλος εξακολουθεί να φωνάζει
Ο δρόμος αποκλείεται
για να μην τον ακούει κανείς

Του φέρνουν μια εφημερίδα
με την φωτογραφία-του
κι από κάτω τη λεζάντα:
«Ο μουγκός που χάσκει»

Αυτός πασκίζει να φωνάξει δυνατότερα
πέφτει κάτω και πεθαίνει
Ο πρώτος επιφορτίζεται
να ψιθυρίσει τον επικήδειο

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ

Χτες άρχισα

να μαθαίνω να μιλάω

Σήμερα μαθαίνω να σωπαίνω

Αύριο θα πάψω

να μαθαίνω.

ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ

Στη Μεσόγειο Θάλασσα

όπου γεννήθηκε η κουλτούρα μας

έγιναν ελεύθερες εκλογές

ανάμεσα στη Σκύλλα

και τη Χάρυβδη

Ψιθυριζόταν βέβαια πως οι δυο τους

είχαν συμμαχήσει κρυφά μεταξύ τους

αλλ' ωστόσο οι περισσότεροι

ψήφισαν τη μια

ή την άλλη

Περιέργως

κανένας τους δεν έμεινε

ζωντανός

εκτός απ' τον Οδυσσέα

Αυτός δεν αναγνώρισε τις εκλογές

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝ ΖΗΤΗΜΑ

Απορροφημένος όπως ήμουν στον αγώνα-μου

ενάντια στο κύριο εχθρό

με σκότωσε
ο δευτερεύων εχθρός-μου

Όχι από πίσω ύπουλα

όπως λένε οι κύριοι εχθροί-του

αλλά απ' τη μεριά
που στεκόταν πάντα

Και πραγματοποιώντας

τη διακηρυγμένη πρόθεσή-του

που δε την είχα πολεμήσει

γιατί παραήταν ασήμαντος

Γι' αυτό κι ο θάνατός-μου

δε με 'κανε να τα χάσω

Εξακολουθώ ν' αφοσιώνομαι αποκλειστικά

στον αγώνα ενάντια στο κύριο εχθρό

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Για να

εξοικειωθώ

με τους τραυλούς

και να

τους μάθω

να μιλάνε

έμαθα να τραυλίζω φαρσί

Γιατί

τώρα αυτοί

με ξυλοφορτώνουν;

ΕΙΔΗΜΟΝΕΣ

Υπάρχουν καιροί

που ακόμα κι οι καιροσκόποι

κατηγορούν

τον καιροσκοπισμό

Πίστευέ-τους

γιατί ξέρουν

καλύτερα απ' όλους

για τι μιλούν

Μη τους εμπιστεύεσαι

γιατί κατηγορούν

τον καιροσκοπισμό

από καιροσκοπισμό

ΦΟΒΟΣ ΚΙ ΑΜΦΙΒΟΛΙΑ

Μην αμφιβάλλεις

γι' αυτόν

που σου λέει

πως φοβάται.

Αλλά να φοβάσαι

αυτόν

που σου λέει

πως δεν αμφιβάλλει.

ΜΙΚΡΟΑΣΤΙΚΟ ΕΛΑΤΤΩΜΑ

Ντρέπομαι
Όταν μαζί με συντρόφους βρίσκομαι
Και νιώθω κάποτε
Μόνος
Βέβαια δεν
μου το
απαγορεύουν

Ξέρω και
συντρόφους
που θέλουν να
το απαγορεύσουν
Όταν βρίσκομαι
μαζί τους
νιώθω μόνος

ΑΥΤΗ

Τρώει τα παιδιά-της
πίνει το αίμα των νεκρών-της
κάνει κήρυγμα στους κουφούς
δεν γνωρίζει ανώτερες αξίες

Ξεχνάει το δρόμο-της
σκοντάφτει από προδοσία σε προδοσία
από λάθος σε λάθος
κοιμάται στις ήττες-της

Κάθε παιδί μαθαίνει στο σχολείο
πως είναι ανώφελη
ο λαός κατάλαβε επιτέλους
πως δεν τη θέλει

Τόσες φορές με ακρίβεια αποδείχτηκε
πως δεν μπορεί να νικήσει
Αυτοί που το απόδειξαν
δεν κοιμούνται ήσυχα

Όσοι πιστεύουν σ΄ αυτή
κουράζονται πότε-πότε απ΄ τις αμφιβολίες
Μερικοί που τη μισούν
ξέρουν πως έρχεται


Τα παραπάνω ποιήματα είναι
από τις συλλογές:
α) «Φωνές χωρίς Πατρίδα» (εκδόσεις ΚΑΛΒΟΣ)
β) «Εκατό ποιήματα χωρίς Πατρίδα» (εκδόσεις IDEO-TSEPI)


ΕΝΑ ΣΤΟ ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΔΥΟ ΣΤΟ ΔΕΞΙ

Όταν ένας Αριστερός πιστεύει

ότι ένας Αριστερός

απλώς και μόνο γιατί είναι Αριστερός

είναι καλύτερος από έναν Δεξιό,

τότε είναι τόσο σίγουρος για τον εαυτό του

που είναι ήδη Δεξιός

Όταν ένας Δεξιός πιστεύει

ότι ένας Δεξιός

απλώς και μόνο γιατί είναι Δεξιός

είναι καλύτερος από έναν Αριστερό,

τότε είναι τόσο σίγουρος για τον εαυτό του

που είναι ήδη Ακροδεξιός

Κι επειδή εγώ

είμαι ενάντια στους Δεξιούς

και στους Ακροδεξιούς

είμαι ενάντια και

σε Αριστερούς

που πιστεύουν ότι είναι καλύτεροι

από τους Δεξιούς

Κι επειδή είμαι ενάντια σ' αυτούς

πιστεύω μερικές φορές

ότι έχω δίκιο να πιστεύω

ότι τελικά είμαι καλύτερος απ' αυτούς.

(Μετάφραση Ανθή Βηδενμάιερ.
Από:«Ελευθεροτυπία»-Τέτα Παπαδοπούλου 30-10-2003)

-